Het ontstaan van pela's (bondgenoten)

Wat houdt pela in?

Pela komt van het woord pila en betekent "voor ons allen iets doen". Soms krijgt het woord pila het achtervoegsel "tu" waardoor pilatu ontstaat in de betekenis van versterken, de orde herstellen, een voorwerp maken dat moeilijk breekt.

Later is Pilatu veranderd in pela. Ook heeft het woord pela de betekenis gekregen van liefdevolle broeder of familielid.

De Pela

De bondgenootschappen die kunnen bestaan tussen dorpen in de Molukken en die gepaard gaan met een stelsel van rechten en plichten, gelden als een van de typische kenmerken van de Molukse cultuur (hoewel er ook gebieden in de Molukken zijn die het systeem niet kennen). Ook in Nederland zien veel Molukkers pela als één van de pijlers van de eigen identiteit.

 

In het verleden werden pela-bondgenootschappen gesloten wanneer dorpen elkaar hadden gesteund in tijden van oorlog of wanneer er bijzondere gebeurtenissen plaatsvonden die het sluiten van een bondgenootschap tot gevolg hadden. Ook dorpen met een verschillende religieuze achtergrond kunnen pela van elkaar zijn. De regels van het bondgenootschap -wederzijdse hulp en respect- golden en gelden voor alle bewoners van de betrokken dorpen. Een veel voorkomend verbod is dat op onderlinge huwelijken. Als je pela bent, mag je niet met elkaar trouwen. Ook in Nederland houden Molukkers de traditie van de pela in ere. Als je pela bent van elkaar voelt dat als familieband. Je helpt en steunt elkaar.

 

Op de Molukken komen regelmatig bijeenkomsten voor die 'Panas Pela' genoemd worden. Dit betekent letterlijk: het opwarmen van de pela. Door middel van zo’n ceremoniële bijeenkomst wordt het bondgenootschap, dat soms al honderden jaren oud is, vernieuwd. De contacten worden als het ware warm gehouden.

 

Tegenwoordig kijkt men op de Molukken naar pela en andere tradities als middelen om de bevolking na het geweld van de afgelopen jaren te helpen om in goede harmonie samen te leven.

 

In de periode dat er koppen werden gesneld, sloot men onder andere pela-verbonden om met vereende krachten andere dorpen aan te vallen. Er waren dorpen die een pela-pact sloten met koppensnellers. Zo'n overeenkomst had zelfbescherming tot doel. Door een pela-verbond met de aanvallers aan te gaan, schiep men namelijk een sfeer van bloedverwantschap. Daardoor bleef de dorpsbewoners een afslachting bespaard.     

 

Naast een offensieve en een defensieve functie sloot men een pela-pact om de vrede tussen de oorlogvoerende dorpen te herstellen. In dit geval konden de redenen voor het aangaan van een pela-verbond zijn:

 

→           Gelijke sterkte tussen de strijdende partijen, onbeslist gevecht of langdurende vetes waarbij veel slachtoffers vielen.

→           Vredesverdragen sluiten.

→           Vechtpartijen voorkomen.

→           Oorlog voeren.

→           Het verstevigen van familiebanden.

→           Het aangaan van vriendschapsrelaties.

→           Het stimuleren van onderlinge handel.

Categorieën van pelaschap

Het pelaschap kunnen we in een aantal categorieën onderverdelen. De meest voorkomende categorieën zijn:

 

→   Pela tuni of pela keras

→   Pela tumpah darah

→   Pela batu karang

→   Pela gandong

→   Pela tempat sirih

Omgangsregels pela's

Er zijn omgangsregels verbonden aan het pela-schap. Zo mogen pela-leden van het pela-verbond Allang-Latuhalat bijvoorbeeld niet boos worden op hun pela, niet liegen tegen hun pela én mogen zij een verzoek van hun pela niet weigeren. Het overtreden van de regels kan slechte gevolgen hebben zoals ziekte, blindheid of de dood.

 

In de dagelijkse omgang tonen de pela-leden respect jegens elkaar. Afhankelijk van het pela-soort spreken zij elkaar welbewust met 'pela', 'bongso', of 'gandong', aan. Zo spreken bijvoorbeeld pela-leden van het pela-verbond tussen de dorpen Hutumuri, Siri-Sori en Tamilou elkaar aan met 'bongso'. 'Bongso' betekent jongste.

 

De band die door het verbond ontstaan is, is een band tussen een oudere en een jongere broer of zus. Zoals de oudste en de oudere broer zich over de jongste (bongso) ontfermen, zo ontfermen pela-leden van de betreffende dorpen zich over elkaar als waren ze de jongste, bongso. Aan het pela-schap zijn regels en afspraken verbonden die de leden moeten naleven. Deze kunnen onder andere zijn:

→           Onderling trouwverbod.

→           Elkaar steunen wanneer daar behoefte aan is, zoals tijdens een begrafenis of bruiloft.

 

De kumpulan levert daarbij een bijdrage als bewaker van de pela-regels. Een kumpulan is een "vereniging van Molukkers, gebaseerd op de mythologische verwantschap" van onder andere bongso's en pela's. Een kumpulan is opgericht met het doel elkaar in voorspoed (waaronder een bruiloft) of in tegenspoed (waaronder het overlijden van iemand) te ondersteunen.

 

Zoals gezegd, verbieden pela keras en pela gadong een huwelijk tussen pela-genoten ten strengste. Dit verbod ervaren Molukse jongeren als drukkend omdat het een liefdesrelatie in de weg kan staan: men is immers bloedbroeder en –zuster van elkaar. Zo'n huwelijk wordt dan ook als incestueus beschouwd.